Οι ιδεοψυχαναγκασμοί και οι καταναγκασμοί είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ιδεοψυχαναγκαστικής-καταναγκαστικής διαταραχής. Οι ιδεοψυχαναγκασμοί είναι στην ουσία επαναλαμβανόμενες και εμμένουσες ιδέες, σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες που βιώνονται από το άτομο ως ενοχλητικές και ακατάλληλες προκαλώντας αξιοσημείωτου βαθμού άγχος ή δυσφορία.

Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες και σκόπιμες συμπεριφορές που εκτελούνται ως απάντηση σε ιδεοψυχαναγκασμούς ή σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες οι οποίοι πρέπει να τηρούνται αυστηρά. Παραδείγματα αποτελούν το επαναλαμβανόμενο πλύσιμο χεριών και ο τελετουργικός έλεγχος.

Πρόσφατα αναθεωρήθηκαν τα στοιχεία της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής ως κλινικής οντότητας και στην έκδοση του διαγνωστικού εγχειριδίου DSM-V ανήκει μαζί με τη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή, την Τριχοτιλλομανία, τη Διαταραχή Αποθησαύρισης, την Ψυχαναγκαστική Διαταραχή Εκδορών/Δερματιλλομανία στην κατηγορία των Διαταραχών του Ιδεοψυχαναγκαστικού Φάσματος.

Αιτιολογία

Η αιτία της ιδεοψυχαναγκαστικής-καταναγκαστικής διαταραχής παραμένει άγνωστη, αν και πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ένα νευροβιολογικό μοντέλο. Σύμφωνα με αυτό η διαταραχή εμφανίζεται σε ασθενείς που πάσχουν από κάποιες νευρολογικές διαταραχές, όπως η επιληψία, η χορεία του Sydenham και η χορεία του Huntington, καθώς και στις περιπτώσεις εγκεφαλικών τραυμάτων. Επίσης, έχει συνδεθεί μεταξύ άλλων με περιγεννητικές βλάβες, αναπτυξιακές διαταραχές και παθολογικά ευρήματα σε νευροφυσιολογικές δοκιμασίες, ενώ φαίνεται να έχει μία σημαντική γενετική συνιστώσα. Πράγματι, μελέτες διδύμων έχουν αποκαλύψει υψηλά ποσοστά σύμπτωσης της διαταραχής σε μονοζυγωτικούς διδύμους συγκριτικά με τους διζυγωτικούς. Φαίνεται μάλιστα να συνδέεται με τη διαταραχή Tourette.

Επιδημιολογικά στοιχεία

•  Η ιδεοψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή ξεκινά κατά κανόνα στην όψιμη εφηβεία ή στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας των 20 και στα περισσότερα άτομα θα έχει εμφανιστεί μέχρι την ηλικία των 30 ετών.

•  Οι πιθανότητες ανάπτυξης ιδεοψυχαναγκαστικής-καταναγκαστικής διαταραχής είναι παρόμοιες στα δύο φύλα, αν και οι άνδρες τείνουν να εμφανίζουν τη διαταραχή σε νεαρότερη ηλικία.

•  Μία μελέτη κατέδειξε ότι το 2-3% του γενικού πληθυσμού πληρούν τα κριτήρια της διαταραχής κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Κλινική διάγνωση

Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-V (APA, 2013), η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή περιλαμβάνει την παρουσία ιδεοληψιών, καταναγκασμών ή και των δύο, όπου:

•  Οι ιδεοληψίες είναι σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις αιφνίδιας εισβολής, επίμονες, επαναλαμβανόμενες και ανεπιθύμητες, που στους περισσότερους ανθρώπους προκαλούν ανησυχία και στρες. Το άτομο προσπαθεί να αγνοήσει τις ιδεοληψίες, να τις καταπιέσει ή να τις εξουδετερώσει με μια διαφορετική σκέψη ή πράξη.

•  Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (πχ. πλύσιμο χεριών, τακτοποίηση, έλεγχος) με τελετουργικό χαρακτήρα που αποσκοπούν στη μείωση των ιδεοληψιών και στη μείωση του άγχους που προκαλούν οι ιδεοληψίες. Έχουν ως σκοπό να καταπολεμήσουν το άγχος και την ανησυχία ή να αποφύγουν ένα τρομερό συμβάν ή κατάσταση, αλλά δεν συνδέονται ρεαλιστικά με αυτά τα αποτελέσματα, ή είναι υπερβολικοί.

•  Αυτές οι ιδεοληψίες ή οι καταναγκασμοί είναι χρονοβόρες καθώς απαιτούν πάνω από μία ώρα την ημέρα ή προκαλούν κλινικά σημαντικό άγχος ή δυσλειτουργία στο άτομο. Για τη διάγνωση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής τα συμπτώματα δεν πρέπει να εξηγούνται καλύτερα από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή ή ιατρικό πρόβλημα.

Θεραπεία

Η θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής-καταναγκαστικής διαταραχής περιλαμβάνει συμπεριφορική θεραπεία και φαρμακοθεραπεία. Για παράδειγμα, στη συμπεριφορική θεραπεία ένας ασθενής είναι δυνατόν να εκτεθεί σε μία κατάσταση, ένα γεγονός ή ένα ερέθισμα το οποίο φοβάται πολύ και απεύχεται και έπειτα αποτρέπεται από την τέλεση της ιδεοψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς μέσω διαφόρων τεχνικών. Πέραν της συμπεριφορικής θεραπείας, η ατομική ψυχοθεραπεία και η οικογενειακή θεραπεία έχουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της διαταραχής.

Οι παραπάνω αναφορές μας για τις ψυχιατρικές παθήσεις είναι ενδεικτικές και δεν αποτελούν οδηγίες εξαγωγής συμπερασμάτων και ειδικά αυτοδιάγνωσης.